نقد مردم شناختی ایران در قالب خاطرات یک مدیر مدرسه

جلال در نگاه من

نثر داستان و خلاصه آن

انتقاد سیاسی و تعهد اجتماعی

تنوع شخصیت‌ها و مردم‌گرایی داستان

گمنامی شخصیت‌ها

حجم کم کتاب؛ مختصر و مفید

چندبارخوانی

اطلاعات کتاب‌شناختی اثر:

نقد و بررسی کوتاه کتاب داستان «مدیر مدرسه» | سید جلال آل احمد

سید جلال آل احمد، شوهر سیمین دانشور، از خانواده‌ای سنتی و مذهبی بود که پس از مدتی فعالیت سیاسی و اطلاع از وادادگی حزب توده به شوروی، از شرق و غرب و نظام سلطنتی ناامید شد و بار دیگر به ندای فطرتش توجه کرد و به سنت و مردم توجه کرد.

مدیر مدرسه، داستانی است در 19 قسمت؛ نثری روان و خواندنی به همراه استفاده‌های خوب و فراوان از کنایات، ضرب‌المثل‌ها و ادبیات عامیانه. سبک داستان واقع‌گرایانه است و درون‌مایه آن اجتماعی؛ مسائل فرهنگ و به تعبیر امروزی‌تر «آموزش و پرورش». داستان، درباره مدیریت چندماهه معلمی است که از دبیری دبیرستان خسته شده و با رشوه مدیر یک مدرسه نوساز ابتدایی شده است.

به نظر می‌رسد جلال در این داستان، نه فقط نظام آموزشی را بلکه نظام اجتماعی و سیاسی (دوره طاغوت) را هم به نقد کشیده است. اگر خواستید، یک بار هم کتاب را با این نگاه بخوانید!

شخصیت (تیپ)های فراوانی در داستان حضور دارند که همگی در این داستان مختصر به نقد کشیده شده‌اند؛ اصلا همین که در یک داستان مختصر، این همه قشر مختلف مورد توجه قرار گرفته‌اند و بیش از 80 تیپ شخصیتی معرفی کرده، خودش هنر است. در هر قسمت قهرمان اصلی، مدیر مدرسه است که داستان را روایت می‌کند. جلال، مردمی است و داستانش هم مردمی. تعهد اجتماعی او به مردم در جای‌جای روح داستان می‌بارد. او نیامده از برج عاج روشنفکری به مردم نگاه کند، بلکه در این داستان، از میان مردم به مردم نگاه می‌کند.

تقریبا گمنامی ویژگی مشترک همه شخصیت‌هاست. ما تا آخر داستان هم اسم ناظم، رئیس فرهنگ، مدیر قبلی، معلم کلاس چهارم و دیگران را متوجه نمی‌شویم. خب، اسم‌ها مهم نیستند و کنش‌های شخصیت‌ها مهم‌اند. ضمن این که توان هنری جلال، اینجا هم خودش را نشان داده است.

بگذریم، خوب است همه نویسندگان بتوانند مجموعه‌ای از حرف‌هایشان را در حجم مختصر و به زبان هنری بگویند!

کتاب‌های جلال، بی‌شک از جمله کتاب‌هایی هستند که قابلیت چندبارخوانی دارند؛ یعنی می‌توان هر چند سال یک‌بار آن‌ها را خواند و چیزهای تازه‌ای پیدا کرد و بهره‌های تازه‌ای برد. بله! درست فهمیدید! دومین بار است که این کتاب را خواندم.

عنوان کامل اثر:

مدیر مدرسه

نویسنده:

سید جلال آل احمد (متولد 1302-متوفای 1348 شمسی)

ناشر:

تهران: نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور: موسسه انتشارات کتاب نشر (براساس چاپ انتشارات میراث اهل قلم)

نسخه‌ای که من خواندم:

چاپ اول، 1391: 100 هزار نسخه، 80 صفحه، 2000 تومان. (کتاب در سال‌های متفاوت توسط ناشران مختلف چاپ شده است.)

این یادداشت قبلا در وبلاگ پاورقی و بعضی جاها منتشر شده بود. اما به دلم افتاد که جاش تو قفسه خالیه!

جورج اورول و مزرعه حیوانات:
جورج اورول یکی از نویسنده های بنام نیمه اول قرن بیستم است. (1950-1903م.) دو داستان 1984 و قلعه حیوانات وی در فارسی خیلی مشهور شده اند و دانشجویان و جوانان با هر گرایش سیاسی آن دو را می خوانند. 1984 باشد برای بعد؛ ولی قلعه حیوانات که در چاپهای جدید به مزرعه حیوانات animal farm ترجمه شده، داستان زندگی مردم روسیه از دوره تزارهاست، انقلاب اکتبر1917 و همین طور ادامه داستان تا شروع جنگ سرد. البته کاملا نمادین. ما حیوانات (کمونیستهای) یک مزرعه ای (روسیه) را می بینیم که در برابر انسانها (طبقه حاکم سرمایه داری) انقلاب می کنند، (انقلاب کمونیستی 1917) ولی همین که به حکومت می رسند، آن اصول عدالت محورشان رو یکی پس از دیگری مطابق منافع روزشان تغییر می دهند. (پدری که استالین از مردم روسیه و شوروی در آورد.) و به آرمانهای اولیه شان پشت می کنند کاملا. برای اینکه داستان رو لو ندهم، زیاد توضیح نمی دهم که چگونه تحولات اجتماعی سیاسی نیمه قرن بیستم رو تعریف می کنه.

مزرعه حیوانات در سطحی عمیق تر

توجه هم دارید که جهان قرن بیستم جهان سرمایه داری و تنها همین اندیشه های مارکسیستی بود که با آن مخالفت و مبارزه می کرد. هر اندیشه ای که مخالف سرمایه داری (راست) بود، کمونیستی (چپ) خوانده می شد. اصلا وقتی لیبرالیسم و سرمایه داری حاکم بر جهان است، تنها تصور انقلابیگری، در قالب اندیشه های مارکسیستی جلوه پیدا می کرد. هر گونه انقلابی مساوی مارکسیسم بود. (البته انقلاب در ربع آخر قرن بیستم، این باور را شکست و نشان داد می توان انقلابی بود و مارکسیسم نبود. با خدا، مذهب و ایدئولوژی هم می توان انقلاب کرد. آن هم انقلابی که به مشکلات انقلاب مارکسیستی دچار نشود.) بنابراین جورج اورول، می گوید: هر انقلابی (مثل همین انقلاب کمونیستی روسیه) افراد جدیدی سرکار می آن. این افراد توده های مردم رو صرفا برای شورش و انقلاب لازم دارن و بعد می شن مثل سیستم حکومت قبلی و این توده ها حتی بیچاره و بدبخت تر. منتها این ایدئولوژی از سوی حکومت جدید، چنین وانمود می کنه که وضع بهتره.یعنی همون سیستم عدم عدالت دوباره بازتولید می شه.

آزادی انتشار مزرعه حیوانات در کشور انقلابی ایران؟!

توجه کنید! کتابی با چنین محتوایی، (انقلاب فقط شیادی عده ای است که عوام را به خدمت میگیرند تا شورش کنند و بعد انقلاب همه چیز بدتر می شود.) در یک نظام انقلابی که شعارش هم عدالت (شعار انقلاب از دیدگاه این کتاب) است، سه بار در سه سال اخیر تجدید چاپ می شه. بدون توجه دادن خواننده به اینکه نویسنده، اصلا با فضای شرق آشنا نبوده، انقلاب اسلامی ایران رو ندیده بود، و ... . مطمئنا اگه می دید، یه جور دیگه می نوشت. نکته دوم: همه انقلابها مثل هم نیستند. مثلا انقلاب ما در قیاس با انقلابهای دنیا از لحاظ کشتار انسانی، تقریبا در حد شورش خیابانی هم به حساب نمی آد! در این کتاب، مترجمین یا ناشر حتی اشاره ای ندارند به تفاوتهای انقلاب ما با دیگر انقلابها و همه انقلابها را با یک چوب می رانند! بد نیست که با پاورقی یا یک یا چند پاراگراف اضافه کردن به مقاله آخر کتاب، این تفاوتها شرح داده بشه که نتیجه اشتباه گرفته نشه. نقد کتاب واقعا چیز خوبیه.

جای سوال داره از اونایی که ادعا می کنن که آزادی بیان نیست، پرسیده بشه: پس این کتابها چه جوری با مجوز و حمایت دولت چاپ می شه و بعدش هم دولت یارانه می ده تا این کتابها ارزونتر به دست مردم برسه؟ این کتاب، عملا به انقلاب، مردم، رهبران نظام و ... همه توهین کرده! ولی می بینید که چون در قالب داستان و زبان نمادین بوده، جلوش گرفته نشده! باز بگین، احمدی نژاد جلوی آزادی رو گرفته! نه! بگین!

غفلت دستگاههای فرهنگی!

البته این نقد رو به دستگاه فرهنگی وزارت ارشاد عزیز وارد می کنیم که چرا غفلت ازاضافه شدن چنین تکمله هایی به کتابها؟ همه مخاطبان این کتابها که به اندازه کافی اطلاعات درست تاریخی ندارند! یا اصلا چرا این همه حمایت (کاغذ، چاپ، یارانه به خریدار) از این کتابها می شه؟ برای نشان دادن آزادی بیان همین کافی است که کتاب بدون سانسور چاپ شود، حال کوتاهی در نقد کتاب تنها باید به حساب غفلت دستگاه فرهنگی کشور گذاشته شود.

اطلاعات کتابشناختی کتاب:

مزرعه حیوانات (قصه پریان) [چاپهای قبلی با عنوان: قلعه حیوانات]، نوشته جورج اورول، ترجمه: صالح حسینی و معصومه نبی زاده، انتشارات دوستان، تهران چاپ چهارم 1387.

وجود انتشارات های برانداز!

یک نکته هم در مورد انتشارات دوستان. انتشارات دوستان، انتشارات ناهید و انتشارات نیلوفر هر سه به تعبیری یک انتشاراتند. آدم های مشترک، رویکردهای مشترک، کارکردهای مشترک، حضور متشرک در نمایشگاه کتاب در یک غرفه! و ... . نکته: هر سه کتابهایی که چاپ می کنن، تقریبا 100 درصد مورد دار و در راستای براندازیه! باز هم بگین احمدی نژاد...

کتابهای چندزبانه همیشه جذاب هستند.
این کتاب برای حفظ احادیث به زبانهای دیگر هم جالب است. به ویژه اینکه احادیث کوتاهی هم انتخاب شده اند.
برگزاری مسابقات فرهنگی، هدایای فرهنگی، طرح های آموزشی، دیوار نویسی ها در مراکز فرهنگی و عمومی، وبلاگ نویسی (مینی مال نویسی) و ... از کاربردهای این کتاب در کنار بهره معرفتی آن هستند که شاید سبب شده که من این کتاب ارزان قیمت قطع جیبی که به چاپ سوم هم رسیده را معرفی کنم.
راستی، این کتاب 20 صفجه لغت نامه انگلیسی فارسی هم دارد و برای نوجوانان و بالاتر مناسب است.

عنوان کامل:

با علی همراه تا باغ بهشت: 140 گوهر درخشان از غرر الحکم به 3 زبان

جمع آوری:

محمد حسین جعفری

مترجم انگلیسی:

عبدالله احمد

ناشر

انتشارات فائز قم

سایر اطلاعات

چاپ سوم، 1388، 900 تومان، 5100 نسخه،  176 صفحه